Markery nowotworowe, nazywane wskaźnikami lub znacznikami, są substancjami, wytwarzanymi w organizmie człowieka, pełniącymi różne funkcje biologiczne. Markery zostały odkryte ponad 40 lat temu. Gromadzą się w płynach ustrojowych: krwi, limfie, łzach, moczu, ślinie, i innych. Oznaczenie markerów odbywa się przez analizę moczu, krwi, czy tkanek, w celu zdiagnozowania nowotworów złośliwych, oceny efektów ich leczenia, wykrycia przerzutów czy wznowień. Badania służą również do określenia ilości ich występowania w organizmie

Stężenie markerów

Zasadniczo, u dorosłego, zdrowego człowieka markery nie występują, albo pojawiają się w bardzo niewielkiej ilości. Wzrost ich stężenia może, choć nie musi świadczyć o rozwijającej się chorobie nowotworowej.

Istotnym jest, że w niektórych chorobach nienowotworowych, którym towarzyszą stany zapalne może występować mierne podwyższenie markerów. Również wraz z wiekiem niektóre z nich mogą nieco ulegać zmianą.

Jeżeli jednak poziom ich stężenia jest znacznie podwyższony, to obecność choroby nowotworowej, z reguły, w zaawansowanym stadium, jest dużym prawdopodobieństwem. Bywa, że marker charakterystyczny dla jednego nowotworu, może wskazywać na istnienie innego.

Należy pamiętać, że utrzymujący się stan stężenia markerów w normie nie musi świadczyć o braku choroby nowotworowej.

Czy warto badać markery?

Onkolodzy twierdzą, że badania są zasadne, jeżeli jesteś w grupie ryzyka, czyli wtedy, gdy w poprzednich pokoleniach w Twojej rodzinie występował ten sam nowotwór, i przynajmniej raz pojawił się przed 50 rokiem życia chorej osoby. Zaleca się wówczas objąć badaniami całej rodziny. Badania mają na celu wczesne rozpoczęcie terapii.

Oznaczenie markerów możemy wykonać prawie w każdym laboratorium medycznym z pobranej próbki krwi.

W większości, znaczniki nowotworowe (markery) w ilości wykrywalnej, pojawiają się wtedy, gdy nowotwór, możliwy jest również do zdiagnozowania przez mammografię, cytologię, rezonans magnetyczny, tomografię komputerową czy USG. W związku z powyższym badanie markerów będzie bezzasadne.

W trakcie terapii onkologicznej dzięki badaniom poziomu markerów otrzymujemy informacje o stanie choroby i ewentualnych przerzutach. Po 4 do 8 tygodniach po zabiegu, np. usunięciu guza, w przypadku cofnięcia się choroby, ilość wskaźnika (markera) jest w normie lub spada.

W Polsce jest już kilka ośrodków, które specjalizują się w badaniach oznaczeń markerów. Największe osiągnięcia mają kliniki w Szczecinie, Poznaniu i Gliwicach.

Czy o istnieniu markerów nowotworowych decydują geny?

Badania wykazują, że większość chorób nowotworowych nie ma uwarunkowań genetycznych. Na 100 przypadków pacjentów onkologicznych 90 z nich nie miało podłoża w genach.

Zdarza się, że osoby nadużywające używek, np. palące papierosy, chcą wykonać markery, w celu stwierdzenia predyspozycji do raka płuc, zamiast po prostu rzucić palenie i poddać się badaniom spirometrii.

Ile kosztuje badanie 

W ramach NFZ, badania są wykonywane bezpłatnie. Chcąc badania wykonać we własnym zakresie musimy liczyć się z wydatkiem rzędu od – 35 zł. za raka jajnika, żołądka, trzustki, dróg żółciowych, natomiast ponad 200 zł. trzeba zapłacić za oznaczenie markera raka piersi.

Podział markerów   

• charakterystyczne     dla nowotworu antygeny – substancje nie występują w zdrowych     komórkach;

• antygeny nowotworowe – wytwarzane są zarówno przez zdrowe, jak i nowotworowe komórki;

• antygeny płodowo-zarodkowe - występują w płodzie, i zanikają po urodzeniu się dziecka;

• antygeny łożyskowe - występują u kobiet w ciąży, zanikają po porodzie;

• enzymy – znajdują się w zdrowym organizmie, a w przypadku choroby ich stężenie jest zaburzone;

• hormony - występują w zdrowym organizmie, w wypadku choroby nowotworowej ich ilość rośnie;

• inne - białka ostrej fazy, cytokiny, białka nieaktywne.

Najczęściej badane rodzaje markerów nowotworowych

CA 125 - marker ten wykorzystuje się diagnozując raka jajnika, może również wskazywać na raka płuc, nerek, może pojawić się przy endometriozie.

PSA - marker raka prostaty, i schorzeń gruczołu krokowego. Jest on charakterystyczny dla tego narządu i czasami pojawia się również przy innych schorzeniach gruczołu.

CA 72-4 – marker świadczący o gruczolakach ulokowanych w żołądku, jajnikach, jelicie grubym.

AF- wykonywany przy podejrzeniu raka wątroby lub jąder.

CEA - pojawia się w przypadku nowotworu: jelita grubego, trzustki, wątroby, piersi, płuc, pęcherza moczowego.

CA 15-3- marker wykrywany przy nowotworach piersi wraz z towarzyszącymi mu przerzutami do różnych narządów.

Kalcytonina - marker charakterystyczny dla nowotworu tarczycy.