Tarczyca to niewielki gruczoł, który w znaczący sposób wpływa na funkcjonowanie całego organizmu. Wytwarzane przez nią hormony (tyroksyny T4 i trójjodotyroniny T3) wraz z krwią rozprowadzane są po całym organizmie, regulując szereg procesów metabolicznych i wpływając na gospodarkę wapniowo-fosforową. Jaki wpływ na nasze zdrowie mają hormony tarczycy i jak rozpoznać objawy nieprawidłowej pracy tego ważnego gruczołu?

Tarczyca to organ zbudowany z dwóch połączonych ze sobą płatów bocznych, umiejscowiony w przednio-dolnej części szyi. Pracę tarczycy reguluje przysadka mózgowa poprzez  tyreotropinę (TSH), która pobudza ją do produkcji hormonów. Z drugiej strony hormony tarczycy hamują wydzielanie TSH, co tworzy pętlę ujemnego sprzężenia zwrotnego, utrzymującą hormony na właściwym poziomie.

Objawy nieprawidłowej pracy tarczycy

Dolegliwości związane z nieprawidłową pracą tarczycy często bywają niejednoznaczne, przez co mylone z innymi schorzeniami.  Podstawą do podjęcia leczenia jest wykonanie badań krwi i ustalenie poziomu hormonów. Nadmierne wypadanie włosów, wzrost masy ciała, chroniczne zmęczenie czy zaparcia to sygnały, które mogą wskazywać na zaburzenia w obrębie tego ważnego organu. Niepokojącym sygnałem jest również wyczuwalne powiększenie tarczycy – tzw. wole, które w wielu przypadkach prowadzi do nadczynności tarczycy. Jeśli gruczoł jest powiększony może powodować duszności, ucisk, trudności w połykaniu czy chrypę, często jednak nie daje zupełnie żadnych objawów.

Objawy niedoczynności tarczycy

Niedoczynność tarczycy związana jest z zaburzeniami syntezy tyroksyny, czyli hormonu produkowanego przez tarczycę. Najczęstszym powodem takich zaburzeń jest zapalenie tarczycy, a w szczególności choroba Hashimoto. Niedoczynność tarczycy może mieć dwojakie podłoże – dzieli się ją na niedoczynność pierwotną (pierwszorzędową) i wtórna (drugo i trzeciorzędową). Niedoczynność pierwotna wynika ze zmniejszenia wydzielania hormonu w wyniku stanu chorobowego występującego w obrębie organu. Chodzi tutaj o schorzenia takie jak zapalenie, nowotwór, wrodzony lub pooperacyjny brak narządu, wadliwa budowa, radioterapia okolic szyi czy niedobór jodu. Natomiast niedoczynność drugorzędowa jest związana z nieprawidłową pracą przysadki mózgowej, która nie wydziela TSH. Niedoczynność trzeciorzędowa spowodowana jest deficytem THR wytwarzanego przez podwzgórze. Spadek stężenia tych hormonów powoduje zaburzenia pracy tarczycy i hamuje wydzielanie tyroksyny i trójjodotyroniny.

Do najpowszechniejszych objawów niedoczynność tarczycy należy wzrost masy ciała mimo spadku łaknienia. Taki stan związany jest z zaburzeniami prawidłowej przemiany materii. Kolejnymi znamiennymi objawami  są:  podwyższone stężenie cholesterolu we krwi, zmęczenie, senność, apatia czy spowolnienie ruchowe. Charakterystycznymi niepokojącymi symptomami są te związane ze skórą (zimna i blada, czasami o żółtawym zabarwieniu) oraz z włosami (suche, łamliwe, wypadające).

Objawy nadczynności tarczycy

Nadczynność tarczycy to stan nadmiernego wydzielania hormonów. Może mieć to wiele negatywnych konsekwencji dla funkcjonowania całego organizmu. Nadczynność tarczycy ma podłoże psychosomatyczne i dzieli się ją na pierwotną i wtórną. Nadmiar hormonów tarczycy w organizmie określany jest mianem tyreotoksykozy. Wśród najczęstszych przyczyn nadczynności tarczycy wymienia się chorobę Gravesa-Basedowa, guzki toksyczne, choroby zapalne tarczycy (w tym przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy), spożywanie nadmiernej ilości jodu, guzki przysadki mózgowej wydzielającej TSH czy nadmierna dawki hormonów tarczycy. Zdecydowanie częściej na tę chorobę narażone są kobiety – badania wykazały, że nadczynność tarczycy jest rozpoznawana pięciokrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn.

Objawy nadczynności tarczy zależą od postaci choroby – utajona daje słabo zauważane symptomy, natomiast przy ujawnionej objawy znacznie się nasilają. Najbardziej rozpoznawalnymi oznakami nadczynności tarczycy są nadwrażliwość na ciepło i nadmierna potliwość – przyspieszona przemiana materii powoduje, że organizm wytwarza więcej ciepła i aby się schodzić, produkuje więcej potu. Charakterystycznym objawem są więc stale wilgotne dłonie i wzmożone pragnienie. Nadczynność tarczycy powoduje drażliwość i nerwowość, drżenie palców, kołatanie serca, chudnięcie, zaburzenia cyklu miesiączkowego i osłabienie mięśni nóg. Chorzy skarżą się na dolegliwości od strony okładu trawiennego (biegunka, zwiększenie apatytu), a także pogorszenie kondycji włosów i paznokci.

Choroba Hashimoto 

Hashimoto pochodzi od nazwiska japońskiego chirurga – dr Hakaru Hashimoto, który w 1912 roku rozpoznał i opisał cztery przypadki tej choroby. Schorzenie to ma podłoże autoimmunologiczne i  związane jest z przewlekłym limfocytowym zapaleniem tarczycy. W zdrowym organizmie układ immunologiczny pełni funkcje ochronne, natomiast w przypadku jego nieprawidłowego pobudzenia dochodzi do powstawania przeciwciał przeciwko własnym komórkom, w tym przypadku tarczycy. W wyniku tego procesu następuje powolne, systematyczne niszczenie gruczołu, przy jednoczesnym zmniejszeniu produkcji hormonów. Przebieg choroby Hashimoto zazwyczaj bywa bardzo różnorodny. Objawy dzielą się na miejscowe (związane z wielkością tarczycy) i te odpowiadające  za niedobór hormonów. Szczególnie zagrożone wystąpieniem Hashimoto są osoby z cukrzyca typu 1 i obciążone genetycznie schorzeniami tarczycy.

W niektórych przypadkach zmieniona zapalnie tarczyca stopniowo się powiększa, tworząc wole. Chorzy skarżą się na ciągłe zmęczenie, senność, kłopoty z koncentracją, zmienność nastrojów, nieuzasadnione tycie , bóle mięśni i stawów oraz wypadnie włosów. Objawy nie sią charakterystyczne i łatwo pomylić je ze zwykłym zmęczenie, dlatego wiele osób jest nieświadomych toczącego się w ich organizmie groźnego stanu zapalnego.

Choroba Gravesa-Basedowa

Choroba Gravesa-Basedowa to choroba autoimmunologiczna o podłożu genetycznym. Kobiety statystycznie zapadają na nią 10 razy częściej niż mężczyźni, co jest związane z poziomem estrogenów. Komórki układu odpornościowego zaczynają wytwarzać przeciwciała przeciw własnym komórkom (podobnie jak w przypadku choroby Hashimoto), które przyłączają się do komórek tarczycy, pobudzając je do nadmiernej produkcji hormonów. W wyniku tego u chorych obserwuje się podwyższony poziom tyroksyny i trójjodotyroniny we krwi.

Specyficznymi objawami choroby Gravesa-Basedowa są wole naczyniowe i wytrzeszcz gałek ocznych, spowodowany autoimmunologicznym stanem zapalnym powodującym gromadzenie w obrębie oczodołu substancji śluzowatych i nacieków komórkowych. Wiele symptomów wskazujących na występowanie choroby Gravesa-Basedowa można uznać za tożsame z objawami nadczynności tarczycy (między innymi nerwowość, potliwość, nadmierne chudnięcie, duszności, przyspieszona akcja serca).

W diagnozowaniu schorzeń tarczycy pierwszym, niezbędnym krokiem jest badanie krwi z oznaczeniem ft3, ft4 oraz TSH. Dodatkowo wykonuje się ultrasonografie tarczycy, która pozwala wykryć nawet drobne guzki. W dalszej kolejności diagnostyka prowadzona jest w poradniach endokrynologicznych.